Baron, Jhesus qu' en crotz for mes

Wstęp

Dzisiaj zajmiemy się już inną tematyką niż III krucjata. Oczywiście będziemy wielokrotnie wracać jeszcze do III wyprawy, ale na razie przenieśmy się do pierwszej połowy XIII wieku. Po połowicznym sukcesie III krucjaty, Europa weszła w okres przejściowy. Zaangażowanie władców w lokalne konflikty uniemożliwiało organizację wypraw do Palestytny na taką skalę jak w XII wieku. Początek XIII wieku to spory wewnętrzne w Anglii oraz narastający problem heretyków w południowej Francji. Jedynym terenem, poza Ziemią  Świętą, gdzie toczyły się walki z Saracenami był Półwysep Iberyjski. Stąd też następne artykuły będą poświęcone hiszpańskim pieśniom- cantigas. Tymczasem pozostańmy jeszcze przy typowo krucjatowej poezji, czyli sirventes.

Autor

Peire Vidal to jeden z niewielu artystów średniowiecznych, którego spuścizna literacka zachowała się niemal w całości- 50 utworów muzycznych ze słowami i 12 z melodią. Urodził się ok. 1175 roku w rodzinie kuśnierza. Przypuszcza się, że brał udział w III krucjacie. Mówi o tym jego vida- kótka biografia o trubadurze zamieszczana przy jego utworach. Związał się z dworem Rajmunda V z Tuluzy, a później z królem Alfonsem II Aragońskim i Bonifacym z Montferratu- dowódcy niefortunnej IV krucjaty i króla Tesalonik(1204-1207r.). Zmarł w 1205r. 

Peire Vidal,
chansonnier z XIIIw.

O utworze

Do analizy utworu ,, Baron, Jhesus qu' en crotz for mes'' wykorzystamy ,, Songs of Peire Vidal" Veroniki Marii Fraser. Peire Vidal nie uczestniczył w IV krucjacie( 1204-1205r.). Mimo to wiele z jego pieśni zawiera wzmianki odnoszące się do tego wydarzenia. Pieśń powstała w ostatnim etapie jego twórczości, kiedy przebywał na dworach północnej Italii i Malty. Pieśń ,, Baron, Jhesus qu' en crotz for mes'' powstała ok. 1201 roku, kiedy margrabia Bonifacy z Montferratu( patron trubadura) został wyznaczony na dowódcę IV krucjaty. Podobnie jak w innych pieśniach autor wykorzystuje w utworze retorykę- argumenty, które mają przekonać rycerzy do wyruszenia na wyprawę krzyżową z jego panem. Aluzje polityczne pozwalają zakwalifikować pieśń do tych z gatunku sirventes.
Retoryczny styl ciągnie się aż do przedostatniej zwrotki, w której poeta wykorzystuje figury stylistyczne o silnym zabarwieniu erotycznym. Być może poniższe tłumaczenie nie zawiera dokładnie użytych przez autora fraz z racji różnych wariantów translacji ze starofrancuskiego na język angielski.  W 10 zwrotkach utworu da się wydzielić dwa główne, moralizatorskie motywy: porzucenie wszystkiego w służbie Bogu oraz doczesny charakter świata- motyw wanitatywny oraz liczne nawiązania polityczne.

Bitwa pod Bouvines, 1214r.- przykład starcia zbrojnego między Francją
a Niemcami z początku XIII wieku.
Chronica Majora, XIII wiek.

Treść pieśni

I
Panowie, Chrystus ukrzyżowany
dla ocalenia chrześcijan, wzywa
każdego z  nas do uwolnienia
Ziemi Świętej, gdzie On szedł
na śmierć z miłości dla nas.

Jeśli więc nie idziemy za Jego wolą,
nie widać końca swar i kłótni,
usłyszymy gorzkie wyrzuty od Niego.

II

Święty jest raj, który On nam obiecał,
gdzie nie ma bólu ani udręki.
On daje go tym, co z margrabią za granicą
służyć będą Bogu.
A dla tych nie posłusznych Mu,
dobrych czy też złych, czeka wielki strach.

III
Spójrz jaki jest świat:
najbardziej materialni wybrali złą drogę.
Zatem jedna jest właściwa droga-
porzucić niegodziwość
i przyjąć dobro.
Raz przez śmierć raz zaatakowany,
nikt jej nie ucieknie.
Stąd też wszyscy z pewnością umrzemy;
każdy żyjący źle i podle jest faktycznie głupcem.

IV
Widzę cały świat tkwiący w oszustwie i fałszu.

Niewierzący są tak liczni, że prawo i wiara
z trudem mogą przetrwać.
Każdy stara się zdradzić swojego przyjaciela
by wzbogacić się.
Jednakże zdrajcy sami się zdradzają,
jak człowiek pijący zatrute mleko.

VI
Katalończycy i Aragończycy mają mężnego Pana,
mądrego i hojnego, szlachetnego oraz dobrego,
skromnego, prostego i dworskiego.

Lecz on zbyt zezwala swoim sługom obrastać w złoto.
Niech Bóg ich przeklnie!
Za każdy dzień kiedy są gotowi
do zniszczenia i zgorszenia na dworze.

VII
Niehonorowy król jest mniej wart niż chłop
jeśli żyje jak tchórz i marnotrawi bogactwo innych i 

traci ziemie, które zdobył jego ojciec.
Taki król zasługuje na śmierć i niegodny pogrzeb,
kiedy broni się leniwie i unika walki.

VIII
Serdecznie nie lubię surowych dam, żyjących
wrogich miłości i młodości: śmieją się ze szlachetnej kompanii.
To straszne by mówić o tym i słuchać tego,
one całkowicie zniszczą szczere zaloty
dopóki któraś nie znajdzie dowodu na nie.

IX
Pani, trzymasz mnie w niewoli tak,
że nie mogę myśleć o niczym innym
niż wypełnieniem twego rozkazu.
Lecz za twoim pozwoleniem,
mogę służyć ci ,
tak że żadne zło nie może powstrzymać mnie;
twoje słowa i potrzeby są dla mnie
słodyczą majowej róży.

X
Królu Leonu, bez kłamstwa.
Powinieneś otrzymać honorowe wyróżnienie,
tego co sieje na żyznej ziemi, nawilżonej rosą dobroci.

Pielgrzymi w drodze do Palestyny.
Historie d' Outremer

Analiza treści

Podobnie jak w przypadku innych pieśni krucjatowych, możemy na podstawie informacji zawartych w tekście określić czas powstania utworu. Poeta napisał ,, Baron, Jhesus qu'en crotz fir mes'' na przełomie 1201-1202r.- zanim margrabia Bonifacy z Montferratu wyruszył na krucjatę. O nim to właśnie mówi fragment z II zwrotki. Dzięki temu wiemy też, że utwór był już śpiewany po ogłoszeniu dowódcą Bonifacego, ale przed jego wypłynięciem z Wenecji. Zwrotka o króla Katalonii i Aragonii mówi o królu Piotrze Aragońskim, który faktycznie przyczynił się do rozwoju gospodarczego państwa, ale zupełnie nie dbał o rekonkwistę i ruch krucjatowy. VII zwrotka wspomina zaś niehonorowego króla- możemy spekulować, że jest to Filip August, władca Francji, który odmówił udziału w krucjacie.

Konrad II i Ludwik IV docierają do Jerozolimy, II krucjata

W kontraście do niego wspomniano ,,ojca'', którym w tym przypadku będzie Ludwik IV- jeden z przywódców II krucjaty. Jego postać została tu wyidealizowana- wiemy przecież, że dowodzona przez niego wyprawa była raczej klęską niż sukcesem. W ostatniej zwrotce Peire Vidal pokazał wzór dla wszystkich wymienionych władców- króla Alfonsa IX- jednego z czołowych dowódców hiszpańskiej rekonkwisty, zwycięscy spod Las Navas de Tolosa. Ogólna charakterystyka rządów tego monarchy oraz jego sposób bycia w dostateczny sposób uzasadniają jego pochwałę wygłoszoną na zakończenie pieśni. 

Oblężenie Jerozolimy,
Les passages faits Outremer
Sebasien Mamerot, 1490r.

Doczesny świat

Pierwsze trzy zwrotki, obok standardowego porównania wyruszenia na krucjatę z aktem miłości wobec Chrystusa oraz nawoływania rycerstwa do krucjaty, zawierają interesujące nawiązania do nicości świata materialnego, tego jak złym jest naprawdę świat- pełen fałszu, zdrady, chciwości, pragnienia bogactwa. W podobnym tonie wypowiadał się później Wilhelm z Tyru w swojej ,, Historie de Outremer''. To zestawienie miało oczywiście swój cel- poeta chciał skłonić rycerzy do zwrócenia większej uwagi na sprawy duchowe- religię chrześcijańską. Najważniejszym wówczas jej punktem były oczywiście krucjaty, w tym przypadku IV wyprawa. Aby uchronić się od ,, śmierci głupców'', rycerz powinien wyruszyć na krucjatę i dostąpić zbawienia. Ci, którzy nie pójdą z krzyżowcami spotka przed śmiercią strach przed potępieniem. Padające w pierwszej zwrotce słowa o ,, swarach i kłótniach'' stanowią gorzkie podsumowanie rzeczywistości politycznej początku XIII wieku.

Wpływ krucjat na gospodarkę średniowiecznej Europy

Wstęp

Postanowiłem, że pora rozszerzyć nieco tematykę bloga. Raz w miesiącu będą pojawiały się artykuły poświęcone innym dziedzinom, na które wpływ wywarły wyprawy krzyżowe.

 

Wpływ krucjat na gospodarkę średniowiecznej Europy

Rozpoczęcie wypraw krzyżowych w 1095 roku zwiastowało gwałtowne zmiany w dziedzinie gospodarki. Włoscy kupcy słusznie obawiali się, że wojna z muzułmanami zamieszkującymi Palestynę, spowoduje zakłócenie w wymianie towarów między światem Wschodu a starym kontynentem. Ostatecznie sytuacja nie zmieniła się zbytnio, a nawet dała Włochom znacznie większe korzyści niż te, które osiągali przed krucjatami. Nawiązanie kontaktów ze Wschodem zapoczątkowało rozwój europejskiej gospodarki, która rozwinęła się dzięki egzotycznym towarom importowanym z kraju zza morza. Bogacące się miasta włoskie zaczęły wydawać własne monety, które umożliwiły rozwinięcie się w XIIIw. gospodarki towarowo-pieniężnej. 

Oblężenie Nicei,
Historie d' Outremer

Po zdobyciu Jerozolimy w 1099 roku, przywódcy krucjaty musieli opanować takie porty jak Tyr, Hajfa, Jaffa, Sydon, Bejrut, aby drogą morską sprowadzać dodatkowych żołnierzy. To umożliwiło rozwinięcie handlu morskiego z Europą a także pośredniczenie w obrocie towarami tzw. szlaku lewatyńskiego. Gdy na stary kontynent zaczęły powracać oddziały krzyżowców z różnymi egzotycznymi przedmiotami, mieszkańcy starego kontynentu również zapragnęli ich. Krucjaty spowodowały wzbogacenie się republik italskich: Wenecji, Genui, Pizy, Amalfi, Bari. Wenecjanie i Genueńczycy oraz w mniejszym stopniu Pizydyjczycy założyli własne faktorie handlowe w głównych miastach i portach Lewantu. Eksportowali do Europy różne towary: brokat pochodzący z Akki lub Bejrutu, purpurę tyrreńską, płótno z Nabulusu, szkło i balsam z Jerozolimy, owoce cytrusowe, cukier i len, przyprawy(cynamon, kardamon, goździki, gałka muszkatołowa, galanga). Do europejskich zakładów garbarskich sprowadzano indygo oraz piżmo.

Wenecjanie odkryli, że równie korzystne będzie transportowanie pielgrzymów oraz krzyżowców do Palestyny na statkach za odpowiednią opłatą. Zapewniło im to dominację w handlu morskim. Królestwo Jerozolimskie również przeżywało okres rozwoju gospodarczego. Władcy rozpoczęli bicie własnej monety- dinara, zwanego bizantem saraceńskim. Była to pierwsza złota moneta w państwach frankijskich. Jej pojawienie się spowodowało, że władcy krajów europejskich również zapragnęli emitować takie monety. Jednak dopiero sto lat później Wenecja i Florencja wprowadziły dukata i florena. 

Koronacja Baldwina I na króla Jerozolimy,
Historie d' Outremer

Poważny dochód przynosił Frankom również eksport cukru, którego sposób uzyskiwania z trzciny cukrowej krzyżowcy poznali właśnie w Ziemi Świętej. W XII i XIII stuleciu większość cukru spożywanego w Europie pochodziła właśnie z Outremer. Nie dziwi nas, że to właśnie Wenecja była głównym eksporterem tego produktu. Wpływ krucjat był widoczny również w średniowiecznym rolnictwie. To właśnie z Iberii( okres rekonkwisty) na tereny Europy przybył ryż, który w XIII w. dotarł do Rzymu. Nowa roślina wzbudziła zainteresowanie wielu uczonych włoskich oraz książąt z rodziny Visconti. Jego uprawę udało się rozwinąć dopiero w XV w. na terenie doliny Padu. Z terenu Półwyspu Iberyjskiego zaczęto również sprowadzać trzcinę cukrową, bawełnę, konopie, morele, brzoskwinie, których transport był tańszy niż z terenów Palestyny.  

              

Boemund z Tarentu  i Rajmund z Tuluzy 
pod Jerozolimą w 1099r.
Historie d' Outremer

Krucjaty to także czas powstania zakonów rycerskich, które obok potęgi militarnej i politycznej, dysponowały również ogromnymi majątkami ziemskimi, pochodzącymi z darowizn. Byli to: Templariusze ( 1129), Joannici (1113) i Krzyżacy ( 1191). Zgromadzenia te od samego początku były zależne jedynie od papieża, posiadały dobra, których nie obejmowały żadne podatki takie jak, np.: dziesięcina. Mistrzowie zakonów zarządzali prawdziwą potęgą gospodarczą. Na terenie całej Europy znajdowały się zakonne komandorie oraz zamki, w których wyznaczeni urzędnicy kierowali administracją. Z wymienionych trzech zakonów, Rycerze Świątyni byli najpotężniejsi. Ich potęga nie opierała się na sile militarnej, ale na systemie bankowym. Opierali się w nim na komandoriach, z których każda po ukazaniu odpowiedniego dokumentu, mogła wypłacić penitentowi określoną sumę pieniędzy. Poza tymi usługami, templariusze również udzielali pożyczek, za co pobierali lichwę. Walka w Ziemi Świętej wymagała stałego wsparcia finansowego, którego udzielali możnowładcy oraz duchowni. Po utracie Jerozolimy w 1187 roku papież ogłosił specjalny podatek na rzecz sfinansowania III krucjaty- dziesięcinę Saladyna. 

Patriarcha Antiochii,
Historie d' Outremer

Pod wpływem krucjat gospodarka europejska przeszła do nowej formy towarowo-pieniężnej. Walki w Palestynie pozwoliły rozwinąć się zakonom rycerskim, które po zakończeniu krucjat stały się prawdziwymi potęgami, nierzadko mającymi własne państwo- np. Państwo Zakonu Krzyżackiego.  Poza tym dzięki rozwojowi handlu morskiego na stary kontynent zaczęły docierać egzotyczne przyprawy, owoce i przedmioty. Podobny proces będzie miał miejsce dopiero w czasie wielkich odkryć geograficznych, który rozpocznie się prawie 200 lat po ostatniej krucjacie i upadku ostatniej twierdzy krzyżowców w Lewancie.