Ara sai eu de pretz gals l'a plus gran

Wstęp

Tydzień temu poznaliśmy Bertrana de Born i jego pierwszy utwór. Dzisiaj, podążając wciąż z wojskami III krucjaty, spróbujemy przeanalizować kolejny utwór tego samego artysty. Jego dzieła mają szczególną cechę. Otóż poza działaniami wojennymi, ideałami miłości i rycerskości, zawierają tak charakterystyczne dla sirventes odniesienia do sytuacji politycznej tamtego czasu. W tę manierę wpisuje się również ,, Ara sai eu de pretz gals l'a plus gran'', który dzisiaj poznamy i przeanalizujemy. Znamy już cechy poezji Betrana i jego historię, nie ma więc sensu przytaczać jej kolejny raz. Zamiast tego skupmy się na wydarzeniach, jakie dział się w Ziemi Świętej w 1188r.- wtedy bowiem jak przypuszcza się mógł powstać utwór.

Saladyn niszy Palestynę.
Historie d'Outremer, Wilhelm z Tyru.
XIII wiek.

Tło wydarzeń

Po klęsce wojsk chrześcijańskich w bitwie pod Hittin w 1187r., Jerozolima, zamki i prawie wszystkie miasta Franków dostały się w ręce muzułmańskie. Jednym z ostatnich bastionów krzyżowców było miasto, leżące nad Morzem Śródziemnym- Tyr. Obrońców była niewielka liczba, mieszkańcy byli przerażeni groźbą ataku wojsk sułtana Saladyna. Do portu przedarł się jednak przez muzułmańską blokadę statek włoski z Konradem z Montferratu. Ten charyzmatyczny szlachcic zorganizował doskonale zorganizowaną obronę miasta i nie pozwolił Saladynowi opanować ostatniego portu chrześcijan w Ziemi Świętej. Wysłał rozpaczliwe wezwanie do Europy z prośbą o wsparcie. Jak pamiętamy książę Ryszard Lwie Serce bardzo szybko wziął krzyż, ale musiał czekać na swoich wasali, a także zakończyć konflikt z Francją. Ostatecznie, dopiero trzy lata później III krucjata wyruszyła do Outremer. Kierowali nią Ryszard, już wtedy król Anglii oraz Filip August- władca Francji. Tymczasem w Palestynie narastał konflikt między Konradem z Montferratu i Gwidonem z Lusignan- dawnym królem Jerozolimy, który został pojmany pod Hittin i wypuszczony z niewoli przez sułtana Saladyna. Konrad nie chciał podporządkować się mu jako swemu władcy i otworzyć mu bramy Tyru. Do tego dochodziły również spory w obozie krzyżowców- Konrad był protegowanym Ryszarda, zaś Lusignan był dawnym lennikiem i poddanym Francji. 

Pierwsza krucjata wyrusza do Ziemi Świętej
Historie d' Outremer, Wilhelm z Tyru,
XIII wiek.

Tekst pieśni

,, Ara sai eu de pretz gals l'a plus gran'' składa się z IX zwrotek, bez refrenu. Ma formę monologu, w którym autor wychwala przymioty Konrada z Montferratu. To typowy przykład sirventes. Tłumaczenie mojego autorstwa.

 I

Teraz wiem, kto ma największą zasługę wśród wszystkich:
pan Konrad jest najczystszy i najwspanialszy,
bowiem broni Tyru przed Saladynem i jego diabelskimi wojskami.
Bóg go wspomoże, gdyż pomoc przychodzi powoli!
On tylko otrzyma tę nagrodę, ponieważ samotnie cierpi w trudzie.

II
Panie Konradzie, polecać cię muszę Jezusowi,
Zapewniam Cię, że byłbym tam w Tyrze,
ale wstrzymała mnie opieszałość  hrabiów, diuków, królów oraz książąt.
Wtedy też zobaczyłem moją piękną jasnowłosą panią,
a mój zapał osłabł, bo gdy nie to byłbym tam już rok temu.

III
Panie Konradzie, znam dwóch królów, którzy nie chcą Ci pomóc.
Teraz dowiesz się, kim są: jeden  to król Filip jest ,
co boi się króla Richarda, który z kolei obawia się tamtego.
Czyż nie powinni być w łańcuchach Saladyna skoro oszukują Boga,
bowiem wzięli krzyż i nic nie zrobili.

IV
Panie Konradzie, ja śpiewam z miłości do ciebie samotnego i opuszczonego tam,
nie zważając czy do przyjaciela, czy wroga.
Robię to, gdyż przypominam krzyżowcom o tobie,
o którym oni zapomnieli.
Czyż myślą, że ich uczty i zabawy teraz nie obrażą Boga?
Wy znosicie głód i pragnienie, ale oni już są martwi!

V
Panie Konradzie, świat kręci się wokół złych,
bowiem znam mało tych, którzy nie dążą do oszukiwania wszystkich tu i tam.
Ale ten, kto traci, nie ma nic do świętowania!
Ci, o których mówię, którzy postępują tak,
muszą wiedzieć, że Bóg spisuje ich słowa i czyny.

VI
Panie Konradzie, król Richard wiele jest wart
(nawet jeśli czasem, mówię z nim bardzo źle),
gdyż w tym roku zbierze największą siłę,
którą może zebrać - wiem to na pewno;
A król Filip płynie z innymi królami,
którzy przyjdą z tak potężną armią,
że pójdziemy na podbój poza uschłe drzewo.

VII
Bracie Papiol, idź drogą do Savoy,
dotrzyj do Brindisi i przepłyń  przez morze,
bo cię wysyłam do króla Konrada.

VIII
Kiedy przyjedziesz, niech się Pan nie skrzywdzi:
powiesz mu, że jeśli teraz nie pomogę mu mieczem,
wkrótce to uczynię, jeśli królowie mnie nie oszukają.

IX
Ale z pewnością jest to prawda,
że ​​moje serce należy tak do pani,
że jeśli nie zgodzi się na wyprawę,
nie mogę wierzyć, że wyruszę...

Oblężenie
Historie d' Outremer, Wilhelm z Tyru,
XIII wiek.

Analiza treści 

Krytykowana przez Bertrana zwłoka i opieszałość krzyżowców w wyruszeniu do Palestyny to wspomniane już trzy lata, który upłynęły Ryszardowi i Flipowi na organizacji armii i podpisaniu porozumienia politycznego. Autor karci ich ostro za to zwlekanie i nawołuje do pośpiechu. W pięciu zwrotkach powtarza anaforę do Pana Konrada( z Montferratu), którego chwali za nieugiętą i odważną obronę Tyru przed Saladynem i jego ,, diabelską armią''. 

Krzyżowcy w drodze do Palestyny( Boemund i Dainbert)
Historie' d Outremer, Wilhelm z Tyru.
Manuskrypt przepisany w XIV wieku.

Bertran zauważa także samotność Konrada, który niczym błędny rycerz, sam i opuszczony przez możnych tego świata, walczy z złem- wg. autora muzułmanami. Tylko Konrad z krzyżowców ma otrzymać zbawienie- tak jak samemu bronił miasta. Autor przeprasza go, że nie wyruszył do niego, ale wstrzymali go możnowładcy bez których trudno byłoby mu samodzielnie dotrzeć do oblężonego grodu. Poza tym opóźniła go jego dama serca...
Bertran wyjawia Konradowi, dlaczego krzyżowcy tak się spóźniają. Ich dwaj dowódcy są wrogami politycznymi i wzajemnie boją się pozostawić swojego oponenta w Europie. To powstrzymuje III krucjatę- obawa przed wykorzystaniem nieobecności przez rywala. De Born piętnuje taką postawę jako sprzeniewierzenie ślubów krucjatowych- monarchowie wzięli krzyż i nic poza tym nie uczynili.

Niestety nie odpowiada to realnym stosunkom politycznym pierwszej fazy III krucjaty. Odnosi się to bardziej do późniejszego okresu wyprawy, w której faktycznie obaj władcy wzajemnie się nie znosili. W takim wypadku ten fragment należałoby datować na przełom 1189 i 1190r.

Krzyżowcy pod Jerozolimą w czasie I krucjaty,
Manuskrypt z XIII wieku.

Dalej zaś wskazuje, że ucztowanie i zabawy, kiedy czas nagli do walki w Outremer, są nieetyczne i obrażają Boga. Według niego, tacy grzesznicy są już martwi w środku, podczas gdy cierpiący głód i pragnienie obrońcy Tyru, mają zapewnione życie wieczne. Bóg spisze czyny przewrotnych i gnuśnych rycerzy i nie zapomni o nich. Co ciekawe, autor nie szkaluje króla Ryszarda( swojego wroga politycznego), ale poleca go Panu Konradowi jako wartościowego sprzymierzeńca. Tytulatura Ryszarda jako króla, wskazuje że fragment ten powstał już w 1189r.( po śmierci ojca księcia Normandii- Henryka II).  To samo mówi o Filipie Auguście. Ta nagła zmiana zdania o obu władcach być może wynika z podpisania przez nich pokoju i sojuszu na czas krucjaty.
Dzięki wojskom obu władców chrześcijanie nie tylko obronią Tyr, ale odbiją również inne ziemie, stracone w 1187r. W tym miejscu poeta nawiązuje do legendy o świętym drzewie, które miało rosnąć w dolinie Hebronu. Uschło po śmierci Chrystusa na krzyżu, ale miało znów zakwitnąć, kiedy chrześcijanie wypędziliby wszystkich muzułmanów z Palestyny.

Oblężenie Jerozolimy w 1099r.
Historie d' Outremer, Wilhelm z Tyru.
XIIIw.

Ostatnie dwie zwrotki to skierowanie posłańca do Pana Konrada, który ma przekazać mu powody nieobecności swego wasala, oraz zwrot ku tajemniczej damie serca poety, władającej nim do tego stopnia, że może odwieść go od wyruszenia wraz z krucjatą. Autor wskazuje nawet posłańcowi jedną z tras, jaką można było się dostać do Palestyny- idąc do miasta Savoi i stamtąd do portu w Brindisi. Zwrot do ,,króla Konrada'' pojawiający się w ostatnich wersach wywołuje spór wśród historyków na temat datowania pieśni. Niektórzy mówią, że tytuł ten otrzymał on dopiero po małżeństwie z Izabelą, spadkobierczynią Królestwa Jerozolimskiego. Z kolei inni mówią, że wśród swoich stronników Konrad był uważany za monarchę już podczas niewoli Gwidona de Lusignan. Zresztą w całej pieśni w kilku miejscach dało się zauważyć pewne nieścisłości, które mogą sugerować, że tekst pieśni był zmieniany przynajmniej dwukrotnie na przełomie 1189 i 1190r.